آموزش بیان صحیح احساسات به کودکان می تواند یکی از مهم ترین نکات مورد توجه در امر فرزند پروری باشد.

کودکانی که بیان صحیحی احساسات را می آموزند، خواهند توانست به درستی از آن به عنوان بخش مهمی از هوش هیجانی در روابط خود استفاده کنند و رابطه ای شفاف، روشن و صریح را شکل دهند.

در نقطه ی مقابل، ناتوانی کودک در بیان احساسات که از آن با عنوان ناگویی هیجانی نیز یاد می شود می تواند تبعات درون فردی و بین فردی زیادی را به دنبال داشته باشد.

کودکان ناتوان در بیان هیجاناتی مانند غم، خشم، شادی و ترس، ممکن است واکنش های نامناسبی را برای غلبه بر احساسات انتخاب کند که مشکلات رفتاری درون فردی و بین فردی را رقم می زند.

در این مطلب قصد داریم تا شما را با کاربردی ترین شیوه های آموزش بیان احساسات به کودکان آشنا کنیم تا بتوانید فرزندانی با هوش هیجانی بالا پرورش کنید و از منافع آن بهره مند شوید. چه مهم است اینکه کودک بیاموزد عصبانی شدن اشکالی ندارد ،ولی نباید عصبانیتش رابه شکل نادرست و خلاف عرف ، نشان دهد پس آموزش احساسات به کودک بسیار مهم است. کودک را تشویق کنید درباره احساساتش با شما صحبت کند . و اطمینان یابیدکه با رفتارتان به او می آموزید که چگونه احساساتش را بروز دهد . نام احساستان برای تمونه را به کودک بگویید و در حال انجام کارها با او حرف بزنید .برای نمونه (( من خیلی عصبانی هستم . ماشین لباس شویی باز هم کار نمی کند . تعمیر کار همین الان اینجا بود و کلی پول گرفت ،ولی باز هم خراب شده . دوباره به تعمیرگاه لباسشویی تلفن کنم ، ولی باید خودم را کنترول کنم ، چون منشی تقصیری نداره .پس قبل از اینکه تلفن کنم تا ۱۰ می شمرم.)) به کودک یاد بدهید احساساتش را نام گذاری کند . وقتی کودک نداند چگونه احساساتش را به صورت شفاهی بیان کند ، ممکن است مجبور شود با اعمالش احساساتش را نشان دهد . به کودک کمک کنیدنام احساساتش را را بیاموزد و بیان کند آموزش احساسات به کودک

فرض کنید کودکتان مشغول بازی ساختمان سازی (یک نوع اسباب بازی ) است و نمی تواند دو قطعه را با هم جفت کند. شروع به گریه می کند و قطعات را به وسط اتاق پر تاب می کند . در این هنگام به او بگویید : (( نه میلی ما نباید اسباب بازی ها را پر تاب کنیم . تو چون نتونستی دوتا قطعه رو با هم جورکنی اعصابت خرد شده . حالا برو اسباب بازی هات روبیار تا من بهت کمک کنم )) یا اینکه (( امیلی ، .اگر به جای گریه و پرت کردن چیزها از من بخواهی کمکت کنم خیلی خوشحال خواهم شد .)) اگر باز هم کودک همکاری نکرد ، به او بگویید : (( خب ، مثل اینکه برای بازی با این اسباب بازی آمادگی نداری ، پس من فعلا برش می دارم )). به کودکان بزرگتر، با اجرای نمایش چگونگی ابراز احساسات را بیاموزید، با هم نمایشی ترتیب دهید که کودک در حین اجرای آن احساساتش را بفهمد ، بشناسد و ابراز کند ، برای مثال جسی با عصبانیت به منزل می آید ، چون دوستش جلوی بقیه دوستانش ((به او پریده است )) ، اوعصبانیتش را بر روی کامیون اسباب بازی برادرش خالی می کند وآن را می شکند.

در این هنگام او را آرام کنید و از او بخواهید برایتان سخن بگویید و این واکنش ها را به صورت نمایش برای او بازی کنید . از او بخواهید نقش دوست پرخاشگرش را بازی کند . سپس ، برای او توضیح دهید که چگونه به جای نشان عصبانیتش به آن شکل نادرست ، می توانست از اول قضیه را برای شما تعریف کند ، احساسش را بگوید و از شما راهنمایی بخواهد.کودک را برای نام گذاری احساساتش و به کار گیری رفتار مناسب در مورد آن ها ، تحسین کنید

بهترین روش ها برای کنترل احساسات در کودکان

در ابتدا از خودتان بپرسید : کودکتان چند بار شاهد از دست دادن کنترلتان در ترافیک بوده است؟ چند بار شما را در حال دروغ گفتن یا پریدن وسط حرف دیگران دیده؟

حالا مسیر را تغییر دهید: چند بار کودکتان را در حال اذیت کردن خواهر و برادرانش دیده اید؟ چند بار دیده اید دروغ می گوید با این که از اشتباه بودن کار خود مطلع است؟

همه ما با احساساتی روبرو می شویم که در یک لحظه ما را در بر میگیرد. نکته اصلی این است که بدانیم پردازش درست احساسات بخش مهمی از تعادل روانی و عاطفی است.

شناخت، تشخیص درست و پردازش کنترل احساسات در کودکان

یکی از نکات اصلی درآموزش کنترل احساسات به کودکان ، مدیریت احساسات است.

کودک باید بیاموزد چگونه کنترل و پردازش احساسات می تواند سایر جنبه های زندگی او را بهبود بخشد. مانند :

توجه بیشتر دیگران به او

موفقیت بیشتر در تحصیلات آکادمیک

حل بهتر اختلافات با همکلاسی

رفتار بهتر

بهبود ذهنیت دیگران در مورد کودک

ولی چگونه می توانید آن ها را به او آموزش دهید؟

کلید اصلی شناخت و تشخیص درست و پردازش احساسات

در روان شناسی ۶ احساس اصلی وجود دارد : ترس، تعجب بی حوصلگی، شادی، غم. با این حال برخی مطالعات می گوینداحساساتی که تجربه می کنیم تا ۳۰۰ هم می رسدو

ولی برای آموزش به کودکان پرداختن به احساسات اصلی کفایت می کند.

استراتژی لازم برای کنترل و پردازش احساسات

مهم ترین استراتژی هایی که برای کنترل احساسات و آموزش به فرزندمان نیاز داریم عبارتند از:

شناسایی و کنترل احساسات در کودکان

کودک در ۵ سالگی باید بداند که غمگین است یا ناراحت. به علاه باید بداند چگونه احساسش را بیان کند تا به نحوی سازنده پاسخ بگیرد.

در ۱۰ تا ۱۱ سالگی احساسات پیچیده تر می شوند ولی هنوز هم نیاز به یادگیری دارند. به کودکان خود کمک کنید تا احساسات خود را با استفاده از عبارات مانند زیر بیان کنند.

زمانی که در خانه مادربزرگ بودیم خیلی خوش گذشت و خیلی خوشحال بودی.

من می دانم از این که خواهرت نمیخواست با تو بازی کند ناراحتی.

انتظارات را مشخص کنید :

از سورپرایزهایی که می تواند باعث پاسخ عصبی شود پرهیز کنید. کودک شما باید بداند چه چیزی در حال اتفاق افتادن است. حتی اگر دلشان نخواهد آن را انجام دهند و البته همزمان باید در تصمیم خود قاطع و محکم باشید.

مثلا

ما قرار است به خانه خاله برویم، من میخواهم با او صحبت کنم می توانی اسباب بازی ات را با خودت بیاوری و آن جا بازی کنی.

کودکان این توانایی را ندارند که معضلات و مشکلات خود را برای شما به صورت واضح بیان کنند و در مورد آن‌ها توضیح دهند. یکی از چیزهایی که در این بین می‌تواند به مراقبین کودک کمک کند بازی است. بازی کودک مانند گفتار یک بزرگسال و حتی شفاف‌تر از آن می‌تواند مشکلات را به شما نشان بدهد. با گذراندن زمانی کوتاه برای بازی با کودک، می‌توان چیزهای زیادی در زمینه عواطف و حتی نوع تفکر او دریافت‎.‎

معمولا کودکان مضطرب و پریشان با عروسک‌ها و اسباب بازی‌های شان به شیوه خشنی بازی می‌کنند و با عصبانیت بازی را پیش می‌برند‎.‎

در چنین مواقعی می‌توان به کودک چنین گفت: «انگار اینجا کسی عصبانی شده و جنگ داریم» یا «فکر می‌کنم عروسک ترسیده. نظر تو چیه؟‎.»

این‌ها جملاتی هستند که می‌توانند آغاز کننده صحبت در زمینه نگرانی‌ها و ناراحتی‌های کودک‌تان باشد‎.‎سعی کنید در این بین تنها نقش سؤال‌کننده را نداشته باشید و کودک را با سوال‌های مداوم خود خسته نکنید. اجازه بدهید که کودک از احساسات و مشکلاتش برایتان بگوید و هرجا سکوت کرد سریع با پرسشی او را وادار به حرف زدن نکنید. اگر تنها شنونده کودک باشید و او را سوال پیچ نکنید، این اقدام سبب خواهد شد که فرزندتان با شما حس آسایش و راحتی بیشتری کند و راهی به منظور نمایش دادن احساساتش به شما باز کند.

چنانچه می‌بینید کودک مورد نظر شما از صحبت کردن واهمه دارد و زمانی‌که می‌خواهید با او حرف بزنید استرس می‌گیرد، دست‌پاچه می‌شود و دچار تنش می‌شود احتمال دارد این طفل مورد سوءاستفاده قرار گرفته باشد. در این موقعیت سؤالی شبیه این می‌تواند سودمند باشد: «اگر کسی اذیتت کرده یا تو رو ناراحت کرده می‌تونی راجع به این مطلب با من صحبت کنی و من بهت قول می‌دم کمکت کنم‎».

در این مواقع ممکن است که کودک شخص آزارگر را به‌عنوان کسی‌ که عصبانی بوده و او را ناراحت کرده در نظر بگیرد و از این‌که موضوع آزارش فرد را به پدر و مادر یا آشنایان بگوید شدیدأ هراس داشته باشد‎.‎

یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های کودکان در این جریانات، این است که شما گفته‌ها و صحبت‌های آنها را به فرد دیگری بیان کنید. در زمان‌هایی که کودک مورد سوء استفاده قرار گرفته هرگز به او چنین قولی ندهید که به هیچ‌کس نخواهید گفت، بلکه برایش توضیح دهید که اگر واجب و ضروری باشد به کسانی که می‌توانند به او کمک کنند، موضوع را خواهید گفت‎.‎

‎ ‎اگر فرزندتان خشمگین یا بدرفتار است‎:‎

وقتی یک کودک، پرخاشگر و خشن است، مطمئنا این نوع رفتار علت یا دلایلی دارد و صحبت در زمینه عواطف و احساسات کودک می‌تواند در یافتن علل این رفتار به شما یاری رساند‎.‎

می‌توانید صحبت را این‌گونه با کودک آغاز کنید «وقتی این کار رو انجام می‌دی هم بقیه اذیت می‌‌‌شند و هم خودت به دردسر می‌افتی‎».

بعد به او بگویید که اگر می‌خواهد، می‌تواند در مورد احساس خشم و دلیل عصبانی بودنش با شما صحبت کند. این شیوه ممکن است در کوتاه مدت تأثیرگذار نباشد و کودک سریع تغییر رفتار ندهد، همچنین احتمال دارد او به راحتی به صحبت‌های شما گوش ندهد و حتی موقع گفتن این سخنان به شما پرخاشگری کن.

نگران نباشید. کودکان خودشان متوجه می‌شوند که چه وقتی رفتارشان نامطلوب و اشتباه بوده اگر شما صبوری کنید و به او نشان دهید که در هر صورت حمایتش می‌کنید به سمت شما می‌آیند و صحبت را آغاز می‌کنند‎.‎

کودکان خردسال بطور معمول معنای مرگ را درست درک نمی‌‌کنند. بهترین جمله برای چنین موقعیت‌هایی چیزی شبیه این است: “مامانربابا مرده، اون دیگه هرگز پیش ما برنمی‌گرده”. هنگامی‌که یکی از نزدیکان کودک فوت می‌کند، حمایت و مراقبت شما باید خیلی زیادتر از قبل باشد. چنانچه کودک بسیار گریان و منزوی شده، می‌توانید تشویقش کنید تا در زمینه احساساتی که نسبت به فرد مرده دارد، با شما صحبت کند. می‌توانید برای نشان دادن همدردیتان، جملاتی این چنینی بگویید: «می‌فهمم. خیلی ناراحت‌کننده‌ست» یا «منم از اینکه دوست تو مرده خیلی ناراحتم، گاهی واقعاً سخته که بفهمیم چرا آدم‌ها می‌میرن».‏.

کاربرگ آموزش حالت های مختلف چهره و عواطف به کودکان. اشتراک

شناخت احساسات و عواطف درونی خود و دیگران از مولفه های مهم هوش هیجانی محسوب می شود. وقتی کودکان بتواند حس شادی، غم، عصبانیت، ترس و… را درست تشخیص دهد، رفتار درستی نیز در مواقع هر کدام از این هیجانات می تواند از خود نشان دهد. او می تواند از حالت چهره دیگران متوجه احساس درونی آنها شود. کاربرگ امروز فرصت مناسبی است تا به کمک آن کودکان را با حالات مختلف شاد، غمگین، متعجب و… صورت آشنا کنید و رفتار مناسب آن را به آن ها بیاموزید. با فرزندتان درباره این موضوع صحبت کنید. نحوه استفاده از کاربرگ آموزش حالت های مختلف چهره و عواطف به کودکان

در کاربرگ آموزشی زیر ۲ تصویر ، یکی پسر بچه و دیگری دختر بچه با صورتک های مختلف می بینید. در پایین هر کاربرگ بدن یک پسر بچه و دختر بچه وجود دارد. در بالای هر یک از بدن ها تعدادی صورت با حالت های مختلف چهره وجود دارد.

به منظور کار با این کاربرگ در ابتدا این دو صفحه را ذخیره و پرینت بگیرید. سپس به کمک قیچی هر یک از چهره ها و بدن ها را از هم جدا کنید. هر یک از بدن ها را بر روی یک صفحه سفید بچسبانید و سپس چهره های مختلف را بالای آن قرار دهید. یعنی با این کار به نوعی یک پازل چهره ساده درست کرده اید. به همراه این کار، درباره عواطف و احساسات مختلف و حالت های چهره مربوط به هر یک با کودکان صحبت کنید.

در مرحله بعد با ذکر نام هر یک از حالت های چهره و عواطف از کودکان بخواهید صورتک مربوط به آن را پیدا کرده و در بالای بدن آن قرار دهد.

همچنین می توانید این کار را با ایجاد این حالات در چهره خود با فرزندانتان کار کنید. به این ترتیب که چهره خود را به یک حالت خاص در بیاورید و از کودک خود بخواهید تا چهره صورتک منطبق با آن را پیدا کند و نام آن را نیز از او بخواهید.

توجه : در صورت عدم دسترسی به پرینتر می توانید بر روی سیستم و گوشی حالت های مختلف چهره را با کودکان خود کار کنید.

دکتر پروانه صفایى مقدم روانشناس بالینى

توسط : دکتر پروانه صفایی مقدم ، دکتر روانشناس ، روانشناس خوب